Przyczyny i konsekwencje zachowań agresywnych dzieci
czwartek, 23 lutego 2012 00:00
Współczesny świat przeżywa różnorodne kryzysy: ekonomiczne, ekologiczne, polityczne. Jednak najbardziej niebezpieczny dla rozwoju ludzkości jest kryzys miłości. Ludzie mają coraz większe problemy z uczeniem się miłości i okazywaniem jej innym. Kryzys wartości świata dorosłych, wszelkie uzależnienia najbardziej negatywny wpływ wywierają na młode pokolenie, na dzieci, które dopiero uczą się rozpoznawać świat.
Różne czynniki wywołują zachowania agresywne u dzieci i pociągają za sobą szereg złych, negatywnych konsekwencji dla dziecka. W kształtowaniu zachowań agresywnych największą rolę odgrywa rodzina i środki masowego przekazu, zwłaszcza telewizja i agresywne gry komputerowe. Dlatego bliżej przyjrzyjmy się ich oddziaływaniu. Małe dziecko dopiero uczy się żyć i swoje wzorce czerpie z najbliższego otoczenia. To rodzina jest pierwszym i najważniejszym środowiskiem kształtującym osobowość młodego człowieka. Dużym błędem jest zrzucanie odpowiedzialności za złe zachowanie naszych dzieci na innych lub dopatrywanie się zła w dziecku. Styl wychowania jest oczywiście określany przez osobowość rodziców, która przejawia się w różnych postawach wychowawczych. To postawa rodziców wpływa na rozwój emocjonalny dziecka, na jego zachowanie.
Nieprawidłowe postawy to:
1) postawy „ku ludziom”- można je wyjaśnić zbyt małymi wymaganiami stawianymi dziecku, nadmierną opiekuńczością, usuwaniem wszelkich przeszkód, nie rozwijaniem samodzielności, nie wytwarzaniem nawyków zachowań społecznych. Dzieci o takiej postawie nie wykazują zachowań agresywnych, raczej skarżą się, często narzekają, czują się skrzywdzeni, okazują niezaradność i wywołują współczucie u innych, żeby osiągnąć swój cel;
2) postawy „przeciw ludziom”- można je wytworzyć u dziecka aktywnego przez wzmacnianie zachowań, które zmierzają do dominacji nad rówieśnikami, uzyskiwania ich podziwu i uznania przez stosowanie przemocy i zmuszanie do uległości. Zachowania agresywne są więc charakterystyczne dla tego typu postaw.
3) postawy „od ludzi”- charakteryzujące osoby izolujące się, unikające kontaktów społecznych. Postawa ta może wytworzyć się u dzieci, u których w procesie wychowania nie były wzmacniane zachowania zmierzające do rozszerzania kontaktów z rówieśnikami. Wzmacniano natomiast zachowania ucieczkowe, wycofywanie się z sytuacji wymagających rozwiązywania konfliktów. Dzieci te uczono realizowania celów zastępczych, nie wymagających podtrzymywania kontaktów z otoczeniem. Ten typ postaw na ogół nie przyczynia się do zwiększenia liczby zachowań agresywnych.
Dla nikogo, a zwłaszcza dla dziecka nie są obojętne stosunki emocjonalne panujące w rodzinie. Oziębłość uczuciowa u dzieci spowodowana skłóceniem rodziny, może doprowadzić do stopniowego zanikania lub nawet kompletnego zaniku miłości. Samo oglądanie agresji ma wpływ na jej powstawanie Należy również zwrócić uwagę na to, że dziecko wyrastające w domu, w którym ma miejsce przemoc, uczy się ról społecznych od osób znaczących dla dziecka: od rodziców czy opiekunów, obserwuje fatalne relacje między nimi. Dzieci, które są obserwatorami złych relacji w swojej rodzinie znacznie trudniej niż ich rówieśnicy wychowywani w domach, gdzie panują dobre relacje wewnątrzrodzinne, wchodzą w prawidłowe relacje interpersonalne. Mają trudności w nawiązywaniu społecznie pożądanych kontaktów z rówieśnikami. Częściej wykazują zachowania aspołeczne i antyspołeczne. Wchodząc w dorosłe życie kopiują model rodziny z własnego dzieciństwa.
Szczególną rolę w powstawaniu agresji u dzieci odgrywa lęk, poczucie porzucenia przeżywane w niestałych relacjach z rodzicami. Lęk jest uczuciem przykrym- niepokoju, napięcia, bezradności- że każdy chce uniknąć przeżywania go. Po to, aby choć na pewien czas go zmniejszyć, dziecko zaczyna zachowywać się tak, aby skoncentrować na sobie uwagę rodzica. Uwaga jest bowiem synonimem miłości osób, które kochamy. Lęk może wystąpić w sytuacjach, w których dziecko czuje się porzucone uczuciowo przez matkę lub ojca. Przykładem takiej sytuacji może być rozwód, śmierć jednego z rodziców, rozstanie się z matką lub ojcem na dłuższy czas. Ale nie tylko fizyczne rozstanie z rodzicami może być odebrane przez dziecko jako porzucenie. Powodem może być także zmiana zachowania rodzica w stosunku do dziecka. Może to się zdarzyć po przyjściu na świat drugiego dziecka, lub wyrażana w ostry sposób, często w obecności dziecka ocena jego osiągnięć lub naśmiewanie się z jego nieudolności np. „On zawsze ma brzydkie rysunki”, „Ty nigdy nic nie potrafisz”,. To przykłady negatywnych ocen dawanych dziecku, które mogą oznaczać odrzucenie uczuciowe mamy.
Dziecko z poczuciem odrzucenia stara się otrzymać sygnały miłości od bliskiej osoby. Nie przyciąga uwagi czy zainteresowania dorosłych, kiedy grzecznie się bawi. Przyciągnie ją jednak gdy zachowa się w sposób agresywny. Dochodzi więc do przekonania, że dobrym sposobem na otrzymanie choćby sygnału miłości jest zachowanie, które dorosłym się nie podoba. Zaczyna więc prezentować zachowania agresywne, chcąc w ten sposób powiedzieć rodzicom „poświęćcie mi swoją uwagę”. Stopniowo taki sposób może utrwalić się, ale podłożem jest zawsze lęk przed porzuceniem, wynikający z nie sprzyjających dziecku warunków najbliższego środowiska.
Błędy rodziców powodują nieprawidłowy rozwój osobowości dzieci, tworzy się błędne koło, gdyż dziecko, które wzrasta w nieprawidłowej atmosferze rodzinnej, w stanie deprywacji podstawowych potrzeb psychicznych, samo nie będzie umiało prawidłowo kochać własnych dzieci, a więc również ich wychowywać. W tym właśnie tkwią przyczyny rosnącej liczby nieszczęśliwych ludzi. A tylko ludzie nieszczęśliwi świadomie krzywdzą innych.
Od dłuższego czasu duże zainteresowanie wzbudza zagadnienie wpływu oglądania telewizji na rozwój agresji u dzieci. Telewizja nie jest ani dobra, ani zła. Jest po prostu siłą i jak każda siła może zostać wykorzystana w dobrych i złych celach.
Telewizor znajduje się dziś w każdym domu, a niejednokrotnie jest wyposażeniem dziecięcego pokoju, a rodzice nie zawsze interesują się tym, jakie programy telewizyjne oglądają ich dzieci. Telewizja wprowadziła umowne oznaczenia filmów, ale filmy oznaczone czerwonym piktogramem (przeznaczone dla dorosłych), bywają również oglądane przez dzieci. Warto podkreślić, że przemoc i agresja wypełnia również telewizyjne ekrany. Dzieci naśladują agresywne zachowania oglądane w filmach i uogólniają je na inne sytuacje. Oddziaływanie scen przemocy i destrukcji jest tym silniejsze, im bardziej programy są nimi nasycone. Dzieci o niskim poziomie agresywności, stają się bardziej agresywne po obejrzeniu filmu, którego tematem jest agresja.
Należy zwrócić uwagę, że wzrost agresywności nie jest tylko skutkiem wielości oglądanych scen agresji, ale też efektem obniżania się stopnia wrażliwości na cudze cierpienie, to jest zwiększania się tolerancji wobec agresji. Wpływ telewizyjnej agresji na dziecko zależy także od właściwości samego dziecka. To co jednemu dziecku niewiele szkodzi, dla innego może się okazać katastrofalne w skutkach.
Innym dostępnym dla dzieci źródłem przepełnionym przemocą są gry komputerowe. Coraz częściej rodzice w nagrodę, lub po prostu z braku czasu dla dziecka, kupują mu komputer i różne gry komputerowe. Jeżeli dziecko roztrzaskuje komuś czaszkę, to chociaż dzieje się to tylko na monitorze, pozostawia ślad w jeszcze nie ukształtowanej psychice młodego człowieka. Gry te angażują emocjonalnie dziecko w przeżywaniu przemocy. Dziecko utożsamia się bowiem z bohaterami gier i aby przetrwać musi jak najdotkliwiej pobić swojego przeciwnika, bo tylko w ten sposób może zebrać premię w postaci kolejnego „życia” oraz przejść do następnego poziomu.
Wprawdzie nie ma pewności, że każde dziecko uczestniczące w ekranowej przemocy będzie naśladować i przenosić swoje doświadczenia z rzeczywistości filmowo-komputerowej do realnie istniejącej, to jednak niekwestionowany jest pogląd, że pozostają one w pamięci dziecka i mogą prędzej, czy później dać o sobie znać.
Opracowała Sylwia Duda
Literatura:
- J. Gajda „Dziecko a konflikty małżeńskie(w:) H. Górecka (red) „Dziecko- poradnik dla rodziców i wychowawców”, Warszawa1986r.
- J. Danielewska „Agresja u dzieci- szkoła porozumienia”, Warszawa2002r.
- A. Kozłowska „Dziecko agresywne. Przyczyny i możliwości pomocy”(w:)D. Al. Khamisy (red) „Edukacja w przedszkolu”, Warszawa1988r.
L. ilg, L. Ames, S. Baker „Rozwój psychiczny dziecka od 0 do 10 lat- poradnik dla rodziców, psychologów i lekarzy”, Gdańsk